Kara Kitap

Bir yazarın kitaplarını yazdığı ve yayımladığı sırada okumak onun hakkında kitaplarından daha çok fikir verir. Yazmış ama yayımlamamıştır, yazmıştır ama yayıncı bulamamıştır, onun zor zamanları, çabaları daha kıymetlidir bana göre. Çoğumuz ünlü olduğu yapıtlardan başlamaya meyilliyizdir, oysa ilklerin düşünce kaynakları daha fazladır. İlk kitap bir ortaya çıkış cesareti, hatta cüreti, bir sivrilme arayışı, farklılığı kanıt çabası, ve devamının geleceğine dair vaatler sunar bizlere. İkincisi ise, ilk kitaptan daha zor bir işe kalkışıldığını gösterir: tutunmak için parmaklarını daha bir kuvvetle geçirmek o dünyaya. İlkin bir devamı, bir kopyası olmamak, ama sevdiği ya da inandığı asıl çizgiyi kırarak okuyucuları küstürmemek gerekir. Ve söyleyeceklerinin tükenmemiş olması. İlk kitabının ardından bir daha sesi çıkmayan, aktrisliğe, yaşam koçluğuna soyunan kişiler çoktur.

Cevdet Bey ve Oğulları, tadı damağımda kalmış müthiş zenginlikte bir kitaptı. Müthiş bir aile, zaman, mekân anlatısıydı. Kitaplığımı onlarca kere bağışlasam bile, kendime ayıracağım o küçük azınlıkta yeri her zaman hazırdır. Kara Kitap hem önceki kitaba, hem de okumadığım halde ön izlenimleri zihnimde hazır bulunan sonraki kitaplarına göndermeler, işaretler içeriyor. Bu konuda takdire şayan. Bir yazarın daha ilk veya ikinci kitabını yazarken, kafasında 5. veya sonraki kitaplarına dair izler taşıması son derece özel.

Ancak romanın asıl kahramanı Galip ve her zaman etkilendiği akrabası Celâl, aileleri, karısı Rüya ile tanışmasına dair anıların anlatıldığı ilk kısmın tadına doyum olmasa da, Rüya'nın kayboluşunun ardından kitap seyir değiştirerek bambaşka bir kıvama kavuşuyor: Rüya'nın çok sevip Galip'in hiç sevmediği polisiye bir romana dönüşüyor. Galip ile birlikte Rüya'nın izini sürerken kendisi de ortadan kaybolan Celâl'in gazetede çıkan eski yazıları da bu izlere iz katıyor, yolu uzatıyor.

Bir noktadan sonra bu hiçbir yere varamama beni yormaya başladı. Hiçbir gelişme, kesinlenebilen bir işaret gelmedi. Arayış, gerçek dünyadan kopup, metafizik, mistik, tarihi, dinî, ne Galip'i ne de okuyanı hiçbir yere götürmeyen konulara yoğunlaştı. Galip bir süre sonra İstanbul'la ilgili herşeyin içindeyken İstanbul'dan koptu. Beni elimden çekip götürmesi gereken kitap elimi bıraktı.

Ben de polisiye roman sevmediğim için, merak ile ayakta tutulabilecek bir ilgi bu arayıştaki hareketsizlik nedeniyle kısa zamanda kaybedilince kitabı bir kenara koydum.

Okuyucunun da ipuçlarını sürmesi gereğinden dolayı, bahsedilen konular İstanbul tarihinde çok gerilere gidince bir fikir yürütemedim. Bazı işaretler ise çok doğrudan ve bunun gerçek olamayacak kadar kolay olması bir yapaylık yaratıyor: yeşil tükenmez kalem örneğin.

Kitapla ilgili ilk izleniminiz, Orhan Pamuk'un söyleyecek çok şeyi olduğu, neredeyse ağzı dolu dolu konuşur gibi yazdığı. Cümleler aşırı uzun ve bahsettiği son kelimeyle aklına bir şey daha geldiği için o kelimeye o açıklamayı da bağlamaya karar vermesi, böylece cümleyi yazmaya hangi amaçla başladığını sizin unutmanız çok başınıza geliyor.

Bunlar, kitabı bitirmediğim için kesin yargılar değil. Belki tam da bıraktığım sayfanın arkasında, herşey tamamen değişiyordur. İşaretleri izleme, anlamlandırması kolay bir kitap değil, zaten kolay kitap isteyen de kim, ama bir kitabın götürdüğü yerin mekân olarak değil zihinsel tatmin olarak değişmesi gerekir. Belki de, okumayı sürdürdüğüm bir zamanda, bu yargılarımın, izlenimlerimin ne kadar değiştiğini size anlatmaktan zevk duyacağım. Belki.

Kara Kitap, Orhan Pamuk

448 sayfa, İletişim Yayınevi, 2009.