Bu kitabın varlığından haberdar olduktan ve okuduktan sonra, edebiyat dünyasındaki bazı eserleri okumadan önce Dostoyevski'yi okumak nasıl gerekliyse, bu yazarı okuduktan sonra eşinin hatıratını okumanın da aynı şekilde şart olduğunu savunabilirim. Çünkü o büyük eserlerin yazıldığı koşulları, o yılların acımasız hayat şartlarını ve zalim insanlarını bilmek en az o eserlerin hakkını vererek okumak için gereklidir. (Üstelik Anna, bu hatıratı, çarpık iddialar taşıyan pekçok yazı ve yayına cevap olarak yayımlamıştır. Bu iftiralar, eleştiriler, Dostoyevski'nin sağlığında da, kaybından sonra da bitmemiştir.) Ecinniler, Karamazov Kardeşler gibi kitapların nasıl koşullarda yazıldığını bilmek, bu yazarı tam anlamıyla değerlendirebilmek için ne bulunmaz bir hazinedir! Tüm yazışmaları, mektupları, romanların (koruyabildiği kadarıyla, çünkü Rus yetkilileri göz hapsinde tuttukları Fyodor Mihayloviç'in her yazısına yurda giriş ve çıkışlarda el koyuyorlardı) el yazmalarını, dergi sayılarını kayıt altında tutan bu harika kadını kutlamak gerek!
Dostoyevski'nin o esnada yazmakta olduğu romanı Kumarbaz'ı bir stenografa dikte ettirerek yazma niyetiyle hocasına başvurmasıyla, elli rublelik ücret karşılığında ilk işini bulur Anna. Dostoyevski ilk birkaç buluşma ve çalışmadan sonra bile Anna'nın ismini hatırlayamaz. Ancak varlığına alışır, ve sonrasında yokluğuna alışamaz olur.
Bu hatırat, en büyük edebi eserler ustasının yanında geçirilmiş on dört yılın sonunda, tüm edebi yöntemler ve etkilerden yoksun bir üslupla - iyi ki!- yazıldığı halde, belki de yaşamış en cefakâr, en vefakâr kadının günümüzde çok nadir rastlanılabilecek aşkını anlatır. Kendini bir insana, onun manevi varlığına adayarak, onu tam anlamıyla anlayarak, onu zalimlerden elinden geldiğince bir mücevher gibi korumaya çalışarak, üzerine titreyerek, edebî mirasına sahip çıkarak, gerektiğinde onu savunarak ve bir yandan, bunları, kendini ön plana koymadan, kendi arzularını, şahsi hedeflerini el üstünde tutmadan yapmak. Sözkonusu olan sanat anlamında yetenekli, tamamen yeteneği ışığında üretmek isteyen hassas bir adamsa, böyle bir sanatkârın arkasında da ona destek olan, kendini vakfetmek anlamında çok büyük bir kadının olması gerekir.
“Bütün edebiyat hayatı boyunca sadece okur kitlesi ona sadık davranmıştı. Belinski, Dubrolyubov ve Burenin dışında, dönemin eleştirmenlerinden onun yeteneğini takdir eden, neredeyse yok gibiydi: ya onu görmezden geldiler ya da ona düşmanca davrandılar. Dostoyevski’nin ölümü üzerinden otuz beş yıl geçtikten sonra bile eleştirmenlerin yazdıklarını okumak insana tuhaf geliyor; hükümlerinde son derece sathi, basit ve zavallı; buna mukabil düşmanlıklarında ise son derece yamanlar.” (s.290)
Dostoyevski'nin ani ölümünde bile Anna, hatıratında ne kendisini acısıyle yücelten, ne de acısını az gösteren bir tavır takınır: eşinin defininden önceki son birkaç gün onunla başbaşa kalmak ister sadece, ancak ona sağlığında rahat vermeyen kişilere ek olarak, onu çok seven içten okuyucular da evi dolduracaktır.
"... sebebini izah edemediğim bu unutkanlık en az iki ay sürdü: Bazen yemeğini hazırlamak için alelacele evin yolunu tutar, bazen ona şekerlemeler alırdım. Bazen de kulağıma çalınan bir haberi, bunu hemen kocama bildirmeliyim diye içimden geçirirdim. Elbette hemen devamında onunartık ölmüş olduğunu hatırlar, tarif edilmez bir acı çekerdim."
Bu parantez içindeki kısacık metin, aslında tüm kitabı özetler. Bu büyük adam, böyle bir sevgiyle yaşamış ve yapıtlarını yazmıştır. Böyle bir sevmek, sevilmek, herkese kısmet olmaz, kısmet olanlara ise ne mutlu!
Anna Dostoyevski'nin Hatıraları
Anna Grigoryevna Dostoyevski
çev. Kenan Durdu
Mayıs 2016, 500 sayfa
İnsan Yayınları, İstanbul.
Yorumlar
Yorum Gönder
Fikirlerinizi paylaşmaktan çekinmeyin!